Waakzaamheid

Waakzaamheid: het is een houding die vanouds is aangeprezen binnen de christelijke traditie. We hebben het meegekregen uit de parabels van Jezus. Als een steeds terugkerend refrein luidt het : wees waakzaam want je weet niet wanneer de heer des huizes terugkomt, of wanneer de bruidegom er aan komt. Oefen je in alertheid om te zien wat op je afkomt en er gepast op te reageren. Als een wachter op de muren.

In één van zijn artikelen stelt E. Borgman de vraag of het wel mogelijk is gelovig te zijn en de werkelijkheid te zien. Een misschien wat bizarre vraag, wanneer we bedenken dat waakzaamheid toch tot de deugdenlijst van christenen behoort. Borgman lijkt zich af te vragen of geloven ons zicht op de werkelijkheid misschien belemmert, ons bijziende maakt of de zaken in een verkeerd daglicht plaatst? In elk geval een vraag die onze alertheid wil aanscherpen.

We hoeven inderdaad niet zo ver in het verleden terug te gaan om te begrijpen dat hier een probleem zou kunnen gelegen zijn. Luidde niet een van de vragen uit de catechismus die velen onder ons nog uit het hoofd geleerd hebben: "Wat moet ik doen om het eeuwig leven te verwerven? In al wat ge doet, denk aan uw uitersten en in der eeuwigheid zult ge niet zondigen. Wat zijn de uitersten: de dood, het oordeel, de hel en de hemelse glorie."

Denk aan uw uitersten. Er is een tijd geweest dat we vooral geleerd hebben te denken aan de eeuwige hellestraf die ons te wachten staat indien we niet leven volgens de geboden van God en van zijn heilige Kerk. Die hele sfeer van angst die in de godsdienst ingebakken zat: het heeft gewerkt. Sluit je ogen voor al de bekoringen van de wereld die op je afkomen, vooral de verleidingen van het vlees. Houd je aandacht gericht op het enig belangrijke: wat làter je eeuwige lot zal zijn. Verzorg dus je geestelijk leven door die beelden van de uitersten levendig te houden en je zult je des te veiliger door het leven slaan, je aandacht gericht op wat boven is en wat later komt.
De uitersten zijn maar een voorbeeld. Er waren nog wel meer beelden waarop gelovigen zich konden concentreren. Het voorbeeld van de heiligen. We konden ons inspireren op hun leven om ervan doordrongen te geraken dat ook wij zo’n leven van onthechting en onthouding in praktijk zouden brengen. Op die manier konden we veilig de reis door de wereld maken zonder in te gaan op de vele verleidingen die op ons afkomen.

Niet in de laatste plaats  was er het beeld van Jezus’ lijden om onze zonden dat werd voorgehouden  om ons te doordringen van ons schuldgevoel. Beseffen we wel welk een drama van wereldwijde betekenis zich hier heeft afgespeeld! Dat de zoon van God voor onze zonden niet alleen afstand gedaan heeft van zijn goddelijke status  niet alleen onze menselijke bestaanswijze heeft aangenomen, maar bovendien nog vrijwillig heeft geleden tot uitboeting van onze zonden en voor ons gestorven is. We werden aangemaand het lijden van Jezus te overwegen om doordrongen te geraken van de onuitsprekelijke liefde die God in het leven en sterven van Jezus ons had betoond.

Wellicht herkennen we nog wel het model van spiritualiteit dat hierin aan het licht treedt. Het kwam erop aan door oefening je in te leven in een wereld van beelden en mentale constructies die een zodanig levende realiteit dienden te worden dat zij de eigenlijke werkelijkheid uitmaakten. Daar hing ons leven van af. Dat was het enig noodzakelijke.

Er bestaat een raadselachtige uitdrukking van een Griekse dichter die luidt: de vos weet vele dingen, de egel slechts één belangrijk ding. Wanneer men aan een willekeurige groep gelovige mensen de vraag zou voorleggen waarop een gelovige het meest lijkt, op een vos of op een egel, dan zou de overgrote meerderheid zonder twijfel antwoorden: op een egel. Want dat is het beeld van het godsdienstig geloof, bij gelovigen en bij niet-gelovigen. Geloven betekent niet dat je van veel dingen verstand hebt, maar dat je één ding dat voor jou van centraal belang is, heel zeker weet. Geloven heeft volgens het gebruikelijk beeld meer te maken met je als een egel oprollen en je afsluiten van de wereld, dan met je er als een vos op een slimme manier en met kennis van zaken in bewegen.
Zoals een egel zich oprolt, zo plooit een gelovige op zijn kern terug om die te behouden. Hij steekt alle stekels uit naar wie of wat ook uit de buitenwereld deze kern zou kunnen aantasten of in gevaar brengen. Dat ene kostbare kleinood moet kost wat kost beschermd worden. Al het andere is gevaarlijk. De buitenwereld mag niet worden binnengelaten. De wereld is je vijand en God is alleen te vinden bij jezelf, in je eigen innerlijk en in je eigen erfgoed, binnen de groep van gelijkgezinden en in je heilige boeken.

De vraag van Borgman is dus niet zomaar retorisch! Is het mogelijk gelovig te zijn en de werkelijkheid te zien?. Was Jezus’ raad niet: "Wees listig als slangen en argeloos als duiven"? Het gaat in geloven minder om een vaste overtuiging dan om een manier om je in de wereld te bewegen, met alle kennis van de wereld die dat onderstelt.

In de bevrijdingstheologie neemt men wel eens de argwaan als startpunt en als sleutel om de officiële berichten die de wereld worden ingestuurd te decoderen. Wie zegt wat? Wie zegt dat de werkloosheid gedaald is? Waar staat die persoon ergens? In welke omgeving leeft die? Zou gelovig in het leven staan allicht te maken hebben met het doorprikken van het officieel discours om oog te krijgen  voor een andere geschiedenis? Of beter: een andere visie op dezelfde geschiedenis. Is het bijbels verhaal van de roeping van Mozes niet het gevolg van een andere bril om te kijken naar de werkelijkheid die door de Egyptenaren op een heel ander manier werd bekeken? Het resultaat van de argwaan ten aanzien van het officieel discours? Waarin de werkelijkheid op een heel directe manier voelbaar is. Vanuit een zeer partijdig standpunt? Een argwaan die resulteert in een besef van verantwoordelijkheid.

We in  het boek Exodus (3:9-14

"Het geweeklaag van de Iraëlieten is nu tot mij doorgedrongen en ik heb ook gezien hoezeer de Egyptenaren hen onderdrukken. Ga er dus heen, ik zend u naar Farao. Gij moet mijn volk, de Israëlieten, uit Egypte leiden.
Maar Mozes sprak tot God: Wie ben ik dat ik naar Farao zou gaan en dat ik de Israëlieten uit Egypte zou leiden? God antwoordde hem: Ik zal u bijstaan, en dit is het teken dat ik het ben die u zendt: als gijhet volk uit Egypte hebt geleid, zult de mij vereren op deze berg.
Maar Mozes sprak opnieuw tot God: Als ik nu bij de Israëlieten kom en hun zeg: de God van uw vaderen zendt mij tot u en ze vragen: Hoe is uw naam? wat moet ik dan antwoorden? Toen sprak God tot Mozes: Ik ben die is." 

Mozes’ verhaal moet nog beginnen. Alleen wie het waagt, kan de ervaring opdoen dat er iets op gang komt. Ook Mozes had graag een teken gehad op voorhand. Begrijpelijk! Maar hij krijgt het niet. Wie niet waagt, niet wint. Alleen in het gaan van de weg kunnen we de ervaring opdoen dat de weg betrouwbaar is, dat hij voert naar leven.

Alleen: er is evenveel waakzaamheid nodig om die argwaan te laten weerklinken in mijn leven. Om die volgens mijn mogelijkheden in praktijk te brengen. Ik moet ook recht doen aan mezelf. Hier is eveneens waakzaamheid geboden. Ik hoef me niet blind te staren op de helden van de geschiedenis, om dan moedeloos de armen te laten zakken, omdat ik me niet op hun hoogte kan hijsen. Het gaat erom dat de stem weerklinkt in mijn leven. Dan vermijd ik ook het gemakkelijke excuus dat mijn inzet niets voorstelt. Hoe zou ik daarover kunnen oordelen. Ieder is een schakel van de keten. Het is hier reeds bij herhaling gezegd: de wereld bestaat uit niets anders dan vierkante meters en elke vierkante meter is van beslissende betekenis voor de betekenis van het geheel.

Eucharistie vieren is ook een oefening. Een telkens nieuwe opgave om ons leven te ordenen. Om steeds weer een samenhang op te bouwen vanuit de levende voeling met de werkelijkheid. Geleid door de argwaan ten aanzien van het officiële discours pogen we oog te krijgen en gevoelig te worden voor wat tussen de plooien van de geschiedenis dreigt te vallen. Voorgoed vergeten. Waakzaamheid dus om scherp te zien en nauwlettend te horen wat zich in onze wereld aandient. Argwaan die overslaat naar inzet. Daartoe wil het woord dat hier gesproken wordt en het teken van deze tafel ons uitnodigen.

Ignace D'hert o.p.