"Dan
zullen ze komen van oost en west, van noord en zuid, en aan tafel gaan
in het koninkrijk van God.Let op: laatsten zullen eersten zijn en
eersten zullen laatsten zijn." (Lucas, 13:29-30)
Het
evangelie van dit liturgisch weekeinde speelt in op een
verleiding, die wij als kerkgemeenschap maar al te goed kennen. Dat
wij ons beter mogen achten dan anderen. Omdat we nu eenmaal het volk
van God zijn. Omdat Jezus ons de waarheid omtrent God geopenbaard
heeft. Een opvatting die aanleiding gegeven heeft tot uitspraken als
'buiten de kerk geen heil'. Een uitspraak die gefunctioneerd heeft als
rechtvaardiging van kruistochten en inquisitie, kolonisatie en
missionering. Iedereen verdiende het binnen de schoot van de kerk
gehaald te worden omwille van hun eigen zieleheil. Desnoods met enige
dwang!
Het is niet het
monopolie van de kerk zich te bezondigen aan dergelijke vormen van
chauvinisme. Ook de joodse gemeenschap kent in haar geschiedenis
vormen van zelfgenoegzaamheid en van snobisme. En ook de islam schuwt
dergelijke voorstellingen niet. Juist deze godsdiensten die er zich op
beroepen vrucht te zijn van goddelijke openbaring komen op voor hun
zogeheten meerwaarde. Daarom zijn ze er ook op gesteld is grenzen te
trekken waardoor ze zich afzonderen van de buitenwereld.
Vreemde openbaring is
dat die mensen tegen elkaar in het harnas jaagt. Want daarop zijn toch
dergelijke ideeën gesteund! Dat wij beter zijn dan de anderen. Omdat
we meer dan de anderen door God bemind worden.
Het evangelie dat
vandaag wordt gelezen maakt brandhout van dit simplistisch
chauvinisme. Jezus sluit hier aan bij de traditie van de profeten die
reeds eeuwen voor hem te keer gingen tegen elke vorm van
nationalistische zelfoverschatting. Alsof mensen door hun toevallige
afstamming of hun geboorteplaats waardoor ze toevallig tot deze of
gene godsdienst behoren, meer dan anderen door God bemind zouden
worden. Met zo’n God kun je alleen maar oorlog voeren. En dat wordt
inderdaad bevestigd door de geschiedenis.
Moet zo’n god, in
naam van de mensenrechten, niet op staande voet geëlimineerd worden?
De profetische lijn van de joodse traditie had deze voorstelling reeds
als vertekening van de ware aard van God gebrandmerkt.
Wat moeten we dan met
die voorstelling dat Israël het uitverkoren volk is? Dat is ons toch
mee gegeven als centrale idee achter de hele opvatting van de
goddelijke openbaring! Om te beginnen: het geloof een uitverkoren volk
te zijn is helemaal niet zo speciaal. Het is een wijd verbreide
opvatting die we bij tal van religies aantreffen. Talloos zijn de
volkeren die geloofden dat ze een bijzondere band hadden met hun god.
Nagenoeg ieder volk was ervan overtuigd een uitverkoren volk te zijn,
bijzonder geliefd door zijn god. Overal blijkt de verleiding van
zelfgenoegzaamheid voor de hand te liggen. In de mate dat Isaël zich
door dit soort ideeën op sleeptouw laat nemen, is het juist niet
speciaal, niet anders dan de volkeren.
De profeten trekken
van leer: tegen die zelfgenoegzaamheid. Ze reageren tegen elke vorm
van nationale zelfoverschatting. Alsof Israël beter zou zijn dan
andere volkeren. De geschiedenis leert ons ten overvloede tot welke
soort aberraties dergelijke visies kunnen leiden. En ook Jezus staat
helemaal in die profetische lijn.
De geschiedenis van
het volk Israël en van Jezus willen ons iets anders inprenten. Ze
vertellen ons van de keuze waartoe elke mens en elke mensengemeenschap
uitgedaagd wordt. Dat ze op een zodanige wijze met elkaar samen leven
in vrede en harmonie dat deze levenswijze aanstekelijk gaat werken, op
zo'n manier dat anderen daardoor bekoord worden, verleid,
gefascineerd. Doordat ze effectief werk maken van een alomvattende
sjaloom. Doordat zwaarden omgesmeed worden tot ploegscharen en
speerpunten tot sikkels. Doordat ze de oorlog niet meer leren en zich
niet meer oefenen in de strijd. Zo luidt de oproep van de profeten. En
het boek dat we lezen, de bijbel, vertelt ons over slagen en falen van
deze opdracht. Niet het volk Israël is uitverkoren. De levenswijze
waartoe ze opgeroepen worden is uitverkoren. En die levenswijze is
bestemd voor alle mensen, zo horen we Jezus vandaag verkondigen.
Het
gaat in elk geval om iets dat moet gepraktiseerd worden. Het gaat er
niet om dat een bepaald volk of een gemeenschap zich zou kunnen
opwerpen als leermeester van anderen, vanuit een soort betweterigheid.
Het gaat om een levenspraktijk waartoe mensen zich opgeroepen weten.
Beantwoordt Israël aan deze roeping, dan is het inderdaad het volk
van Gods bijzondere liefde. Sluit het zich op in zelfvoldaanheid, dan
is het een gruwel in Gods ogen. Dit geldt niet enkel voor Israël, het
geldt voor alle volkeren, zegt Jezus vandaag.
Dit thema van het
uitverkoren volk is inderdaad niet typisch joods. Het is de
illustratie van een algemeen menselijk thema. Het gaat om de uitdaging
waar elke mens in zijn leven komt voor te staan: de uitdaging werk te
maken van het waarachtig menselijke. Wie dat doet, komt hoe dan ook
'apart' te staan. Welnu, het is juist deze keuze die in de bijbel
"gedramatiseerd" wordt. Het is deze keuze die ons wordt
voorgesteld als de geschiedenis van het volk Israël tegen de
achtergrond van de andere volkeren. Wie dit letterlijk neemt, trapt in
de val van het fundamentalisme. Want, hoe nationalistisch het
taalgebruik van de bijbel ook mag zijn, het gaat hem niet over de
natie Israël. Dat is slechts de oppervlakte. Dat is het materiaal van
de vertelling. Dat is slechts aanleiding om oog te geven aan wat onder
de oppervlakte ligt. En dat is de keuze die zich in ieder mensenleven
afspeelt of kan afspelen. Israëls ja en nee zijn een nationale
formulering van het menselijke ja en nee dat van alle tijden en van
alle volkeren en gemeenschappen is. Die tegenstelling loopt dwars door
ieder mensenleven
Er
is geen uitverkoren volk, er is alleen een uitverkoren levenswijze.
En deze kan niet opgeëist worden door welke gemeenschap ook. Hier
wordt de mogelijkheid geopend van een wereldwijde gemeenschap over
alle grenzen heen. Uit het oosten en het westen, het noorden en het
zuiden worden mensen uitgenodigd in het koninkrijk Gods.
Ignace D'hert
Preek
van de week