"Daar is het lam van God, diegene die de zonde van de wereld wegneemt.
Ik heb gezien hoe de geest als een duif uit de hemel neerdaalde en op hem bleef rusten." (Johannes, 2:29.32)

Iemand die volledig buiten het christendom staat, zou erg verwonderd zijn en het totaal niet begrijpen als hij zou horen hoe christen gelovigen tot Christus bidden en hem aanroepen met de naam van een dier. Ze doen dat niet minder dan vijf keer in iedere misviering: Lam Gods, bidden ze; Lam Gods dat wegneemt de zonden van de wereld. Maar begrijpen zij zelf wel wat ze zeggen als ze dat bidden? Ze zeggen dat op het gezag van het evangelie. Maar begrijpen ze dat evangelie?

De oudste bekende afbeelding van Christus is een primitieve tekening, gekrast in de muur van een oud paleis in Rome. Ze stelt een mannetje voor dat met opgeheven handen voor een kruis staat, en aan dat kruis hangt een figuur met een ezelskop. Onder die tekening staat in grote letters gekrast: Alexamenos aanbidt zijn God. Waarschijnlijk gaat het om een spotprentje, maar zeker weten we het niet. Christenen aanbidden een goddelijke figuur met ezelsoren.
Maar veel beter bekend is een andere afbeelding, een van de grootste meesterwerken uit de hele geschiedenis van de schilderkunst: de aanbidding van het Lam door de gebroeders van Eyck. Het schilderij hangt, zoals u weet, in de Sint-Baafskathedraal van Gent.

We staan er praktisch nooit bij stil, maar eigenlijk is het toch zeer merkwaardig. Er wordt een stukje plat ongedesemd brood getoond, met daarbij de verwijzing naar een dier: zie het lam Gods. En de aanwezigen in de viering antwoorden: Heer ik ben niet waardig dat gij tot mij komt. Aanbidden christenen een God die ze voorstellen als een dier, en dan nog wel een onnozel schaap?
Wie niet thuis is in de bijbel, kan dat onmogelijk begrijpen. We moeten dus de bijbel in ons achterhoofd hebben, anders kunnen we niet met goed fatsoen blijven herhalen wat de liturgie voorschrijft te bidden: Lam Gods dat wegneemt de zonden van de wereld. Paaslam dat voor ons werd geslacht.

Jezus was natuurlijk geen jong schaap, hij was een mens. Maar een zeer bijzonder mens. De mensen die met hem omgingen, die zagen en hoorden wat hij zegde en deed en die hem gevolgd zijn, hebben zich afgevraagd: waarin bestaat het bijzondere van deze mens, hoe moeten we hem noemen en begrijpen? Ze hebben hem de Christos genoemd: Christus, de gezalfde, d.w.z. van Godswege belast met een zending. En om duidelijk te maken waarin die zending bestond, hebben ze gegrepen naar verhalen, beelden en symbolen die ze kenden uit de geschriften van de bijbel.
Johannes de Doper heeft dan, volgens de beschrijving van evangelie, Jezus aangewezen in de menigte die naar hem toe kwam om zich in de rivier te laten dopen. Hij zei: die daar, die man, hij is het, het lam Gods dat de zonde wegneemt. Ik heb het gezien toen ik hem gedoopt heb. Ik heb de Geest als een duif op hem zien neerdalen. Hij is de zoon van God.
Wat hebben de mensen van toen zich daarbij voorgesteld, toen ze Jezus deze titels hebben gegeven? Ze hebben gedacht aan teksten van de oude profeten zoals die van Jesaja. Zoon van God betekende voor hen knecht van God, belast met de opdracht het volk uit de ondergang te redden. Maar niet alleen het joodse volk: hij moest ook heil en redding vanwege God brengen aan de mensen die voor joden heidenen waren: aan de mensen van alle volkeren ter wereld. Niet voor niets wordt deze boodschap van de profeet gelezen kort na Driekoningen. Ze heeft dezelfde strekking: Jezus is gekomen als de mens die het licht van God voor de hele wereld openbaar maakt.
Hoe heeft hij dat gedaan? Hij heeft het gedaan op de wijze van een onschuldig lam. De zoon, of de knecht van God is het lam van God. In de wijze van leven en sterven van Jezus hebben zijn volgelingen de vervulling gezien van de oude profetieën over het werk van Gods knecht. Ik citeer er één van:

"Wij alle waren als schapen verloren gelopen, ieder van ons was zijn eigen wegen gegaan. Maar op hem heeft Jahwe God de schuld van ons allen laten neerkomen. Hij werd gefolterd en diep vernederd, maar hij heeft zijn mond niet geopend, zoals een lam dat naar de slachtbank wordt geleid. Zoals een schaap dat stom is voor zijn scheerders, heeft hij zijn mond niet geopend. Door een gewelddadig vonnis werd hij weggenomen. Wie denkt nog over zijn bestemming na?"

Wie denkt nog over zijn bestemming na? Joden dachten over zijn bestemming na als ze bij de jaarlijkse viering van het paasfeest de voorgeschreven handelingen stelden en een paaslam slachtten, om de bevrijding uit de slavernij in Egypte in herinnering te roepen. Toen hadden hun voorouders de deurpost van hun huis gemerkt met het bloed van een lam, zodat de engel van het verderf aan hun huis voorbij zou gaan. Het geslachte paaslam is het symbool dat de redding uit slavernij en verderf bewerkt.
Om niet onvolledig te zijn, en vooral om hier het schilderij van Van Eyck zijn plaats te geven, moet ik ook iets zeggen over nog een andere betekenis die aan het symbool van het lam is gegeven. In bijbelse geschriften over de grote strijd tussen goed en kwaad, wordt beschreven hoe er een lam zal komen, een gehoornde ram, en die ram zal verschijnen als overwinnaar namens God op al wat kwaad is in de wereld. Dat Lam Gods, die zoon of knecht van God, wordt in de hemel op de troon geplaatst en allen die gered zijn, komen er naartoe om hem te aanbidden.

Achter het symbool van het lam zit dus een hele wereld van beelden en verhalen: over de lijdende knecht van God, het bevrijdende paaslam, het zegevierende lam waardoor het kwaad definitief wordt overwonnen. Christenen gebruiken dat symbool nog altijd. Maar ik vrees dat de meeste christenen niet zich of nauwelijks bewust zijn van wat ze doen. U zal zeggen: ja, maar dat is ook zeer moeilijk. Het gaat om verhalen en symbolen uit een tijd die duizenden jaren achter ons ligt. Wij zijn ook geen joden, maar christenen en bovendien doet de liturgie van het slachten van schapen ons veeleer denken aan moslims, aan Marokkanen en Turken.
Dat is volkomen waar. Ik denk dat iedereen me zal gelijk geven als ik zeg dat de kerkelijke liturgie het ons niet gemakkelijk maakt. Maar kunnen we ermee ophouden Christus aan te spreken als Lam Gods dat de zonde wegneemt omdat we dat toch niet meer verstaan? Kunnen we dat doen zonder essentiële dingen uit de schat van ons geloof weg te gooien? Dat zou alleen te verantwoorden zijn als we erin kunnen slagen andere symbolen te vinden die hedendaagse mensen meer zouden aanspreken en die dezelfde rijke betekenis aanwezig stellen. Maar ik vrees dat we dat niet kunnen, al moeten we het volgens mij wel proberen. Er zit, denk ik, niets anders op dan onze symboolgevoeligheid aan te scherpen en levend te houden, op z'n minst in die mate dat we er met onze gelovige overtuiging kunnen achter staan als we bidden: Lam Gods dat wegneemt de zonden der wereld, ontferm u over ons; geef ons de vrede. Ik denk dat we daar nog altijd beter kunnen inkomen dan in een liturgie geïnspireerd door oude oosterse mozaïeken, die ons vraagt Christus te vieren als koning van het heelal.

Ik denk ook dat we in onze tijd misschien iets kunnen overhouden van de oudste afbeelding van Christus en de onbekende Alexamenos die hem vereerde. Christenen zijn als mensen met ezelsoren, dwaas in de ogen van de wereld. Het kruis is geen teken van zegepraal en triomf, maar van dwaasheid: je ter dood laten brengen omdat je trouw blijft aan je idealen. Wat niet te begrijpen dwaasheid is in de ogen van de wereld, dat is de wijsheid van de God in wie wij geloven.

---

Suggesties van voorbeden

Laten we uitdrukking geven aan ons geloof in een gezamenlijk gebed, om vreugde in ons geloof en voor de dingen die ons ten diepste ter harte gaan.

Wij bidden U God, dat wij ons mogen verheugen in ons geloof, om voor anderen aanstekelijk te zijn,
om ons in te zetten voor het menselijk onmogelijke,
om te getuigen van de verrijzenis
door onze werkdadige liefde voor elkaar.

Wij bidden U God, blijf ons nabij,
ook wanneer het avond wordt,
wanneer we ontmoedigd zijn of teleurgesteld,
wanneer ons alles uit de handen wordt geslagen.
Wees voor ons een levende God,
en Iaat ons hart gevoelig zijn voor uw aanwezigheid.

Wij bidden U God, dat wij U mogen blijven herkennen wanneer we, vertrouwende ontgoocheld of verbitterd, tot U proberen te bidden, wanneer we lezen in de Schriften,
wanneer we ons proberen in te spannen om elkaar tot bemoediging te zijn.

Wij bidden u God, voor allen die in ons midden getroffen zijn door ziekte of ongeluk, of door welke beproeving ook;
voor hen die lijden onder geweld of slachtoffer zijn van rampen. Voor al onze overledenen.

Wees hier aanwezig, Heer, Licht in ons midden, dat wij herleven, door Jezus uw zoon die zich voor ons heeft geslachtofferd
maar nu met U en de Geest leeft in eeuwigheid.

B.J. De Clercq o.p.