Het is al heel wat jaren geleden dat de kerken vol
heiligenbeelden stonden, mannen en vrouwen met een aureool achter hun
hoofd, tronend op hun sokkel, hoog boven de hoofden van de mensen.
Letterlijk opgehemeld. Onbereikbaar.
Ze werden ons echter wel 'ter navolging' aanbevolen.
Maar als je er die heiligenlevens op nalas, klonk dat allemaal zo vroom
en vaak onaards - voor een simpele ziel als u en ik onnavolgbaar. Het
best functioneerden ze nog als 'voorsprekers', die, op dringend verzoek
in tijden van nood, eens een meevaller voor ons in de wacht moesten
slepen. Een soort verbindingsagenten tussen de wereld en een heel verre
God.
Dat die heiligenbeelden, op een Mariabeeld na,
verdwenen zijn, is symptomatisch. We hebben Gods heiligen uit het oog
verloren, en ook een beetje uit het hart. We weten niet goed meer wat we
ermee aan moeten. De huidige paus probeert het tij te keren: nog nooit
in de geschiedenis werden in één en hetzelfde pontificaat zoveel
heiligverklaringen geproclameerd. Zoveel medaillewinnaars op de
Olympische Spelen van de deugd werkt inflatie in de hand. Een
heiligenkalender die plooit onder het gewicht van het aantal, werkt
eerder contraproductief. Althans, zo voel ik het aan. Zouden we niet
beter het feest van Allerheiligen naar de folklore van het Rijke Roomse
leven verwijzen?
Aan die bekoring mogen we niet toegeven. Dan gooien
we het kind met het badwater weg. We doen er beter aan te zoeken hoe we
aan dit feest nieuwe inhoud en zin kunnen geven. En waar kunnen we ons
beter herbronnen dan aan de bron van onze gelovige wijsheid: de Schrift.
In zijn hemelvisioen
schreef Johannes dat er onder de kinderen van Israël 144.000 getekend
werden met Gods zegel. Dat is geen mathematisch maar een symbolisch
getal: twaalf is het getal van de 'volheid', 'volledigheid'. Vollediger
en volmaakter dan twaalf keer twaalf is niet denkbaar. En dat maal
duizend. Dat is dus een duizelingwekkend aantal. En dat alleen al uit de
kring van de 'dienstknechten van God'! Heiligheid is dus niet
gereserveerd voor de elite van kalenderheiligen. Allerheiligen is
gewoonweg een volksfeest.
En naast die eerste categorie stond rond Gods troon
ook nog "een grote menigte die niemand tellen kon, uit alle rassen
en stammen en volken en talen". Die tweede
massa heiligen behoort niet tot de eigen, dus christelijke
traditie, maar is bijeengebracht over alle grenzen van godsdienst, kerk-
en mensengeschiedenis heen! De hemel is dus niet het privilege van
christusvolgelingen; de hemelpoorten staan wijd open voor elke mens waar
doorheen God zijn Licht mag laten schijnen - of hij God wel kent of
niet kent, doet niet ter zake! Met Allerheiligen brengen we dus hulde
aan die massa's gewone mensen - christen of niet - die behouden zijn
thuisgekomen bij de God van alle Licht en Leven. Die God discrimineert
niet, ook niet op grond van godsdienstige overtuiging. Kennelijk is hij
veel gastvrijer en ruimhartiger dan de klassieke kerktraditie voor
mogelijk achtte.
De evangelielezing richt de
Allerheiligenschijnwerpers op nog een derde groep heiligen. Ze vangt
aan met: "Toen Jezus de menigte zag...". Ook hier dus een
hele menigte. En Jezus kijkt ernaar. Met een blik die niet alleen de
menigte ziet, maar scherp genoeg is om in de menigte te zien; om
te zien dat daar een allegaartje van menselijke eigenaardigheden
bijeenzit - net zoals in de kerk van vandaag:
Er zitten mensen tussen die hunkeren naar macht en
anderen die de kriebels krijgen van elke vorm van gezag die ze verwarren
met heerszucht;
mensen die vooral bekommerd zijn
om hun eigen ego-wereldje, en anderen die vinden dat er wel wat voor 'de
minsten der mijnen' moet gebeuren en daarvoor graag bereid zijn hun
portemonnee aan te spreken, maar niet om van
levensmentaliteit te veranderen;
mensen die roepen om meer
solidariteit met de Derde Wereld, maar weinig solidariteit aan de dag
leggen in eigen kring, in hun gezin, op het werk.
Deze groepen en nog veel meer ziet Jezus bijeen
zitten aan de voet van de berg, ergens in Galilea. Niet erg motiverend als je uit zulk materiaal een
kerk wilt gaan opbouwen en op het punt staat in een lange bergrede de
grondwet van het Rijk Gods af te kondigen.*
Maar Jezus heeft ook zo zijn eigenaardigheden. Hij
begint met de bekendmaking van zijn prioriteitenlijst: Hij spreekt zíjn
reeks zaligverklaringen uit. Nog voor ze iets gepresteerd hebben, nog voor ze de
maatschappij één stap verder gebracht hebben, prijst hij acht soorten
mensen zalig. Geen topfiguren, geen kampioenen van de deugd, geen
professionele wereldverbeteraars. Maar het zijn wel de mensen naar wie
zijn voorkeur uitgaat. Hij ziet iets in hen:
de armen van geest; de getroffenen; de geweldlozen,
zij die snakken naar gerechtigheid die voor hen
niet lijkt weggelegd,
zij die spreken met hun hart en dat hart zuiver
willen bewaren in een verontreinigde wereld,
zij die vrede zoeken waar tweedracht en
concurrentie de gebruikelijke strategie is,
zij die uitgerangeerd worden en belachelijk
gemaakt omdat ze zo naïef zijn om in Jezus te geloven, en er nog voor
uitkomen ook.
In deze mensen ziet Jezus toekomst voor zijn kerk en
voor een betere wereld.
Zij zelf weten waarschijnlijk niet eens dat Jezus iets
in hen ziet. Ze vormen slechts een bescheiden onderlaag, een weinig
relevante groep. En toch zijn ze 'heiligen', door Jezus zelf zalig
verklaard. Zij zullen de wereld weer op verhaal moeten brengen. Je leest
hun namen niet gauw in de krant, hoogstens in een
overlijdensadvertentie. Maar op een gegeven moment herinner je je dat je
met deze mensen écht hebt kunnen leven; dat je in hun nabijheid een
beetje vrijheid hebt gevonden; dat je bij hen je veilig, thuis, geborgen hebt gevoeld, en misschien een tijdje gelukkig bent geweest.
"L'enfer, c'est les autres", zei de
franse filosoof Jean-Paul Sartre, "de hel, dat zijn de
anderen". Die mensen propageren een christelijke variant: "De
hemel, dat zijn de anderen". Daarom worden ze kinderen Gods
genoemd, want waar zij zijn, daar kun je nog geloven in zo iets utopisch
als het Rijk Gods.
Daarom alleen al is het meer dan de moeite waard om
het feest van Allerheiligen te blijven vieren: het vieren van ook die
heiligen.
Marc
Christiaens o.p.
*
Over de Bergrede vindt u een preek in de thema-lijst.
Allerheiligen 2000
